Praca psychologa lub psychoterapeuty z dziećmi różni się od pracy z dorosłymi, ponieważ dzieci nie zawsze są w stanie werbalizować swoje emocje i myśli tak, jak dorośli. Dlatego terapia dziecięca wymaga specjalnych metod i technik, które są dostosowane do ich poziomu rozwoju emocjonalnego i poznawczego. Psychologowie i psychoterapeuci, którzy pracują z dziećmi, kładą nacisk na zbudowanie bezpiecznej i wspierającej relacji, która pozwala dziecku na swobodne wyrażanie siebie. Poniżej opisano, jak wygląda praca terapeutyczna z dzieckiem krok po kroku.
1. Zbieranie wywiadu od rodziców i opiekunów
Pierwszym krokiem w pracy z dzieckiem jest rozmowa z rodzicami lub opiekunami. Psycholog zbiera informacje na temat:
- Historii rozwoju dziecka – obejmuje to informacje o okresie ciąży, porodzie, wczesnym rozwoju oraz ważnych wydarzeniach w życiu dziecka.
- Obecnych trudności – rodzice opisują, jakie problemy lub zmiany zauważyli w zachowaniu dziecka (np. agresja, wycofanie, problemy w nauce, trudności z relacjami rówieśniczymi).
- Funkcjonowania w rodzinie i szkole – psycholog pyta o to, jak dziecko radzi sobie w relacjach rodzinnych, w przedszkolu lub szkole, oraz jakie ma relacje z rówieśnikami.
2. Obserwacja dziecka
Psycholog lub psychoterapeuta często rozpoczyna pracę z dzieckiem od sesji obserwacyjnej. Obserwacja może obejmować:
- Zachowanie dziecka w gabinecie – terapeuta zwraca uwagę na sposób, w jaki dziecko reaguje na nowe otoczenie, na kontakt z terapeutą oraz na jego sposób zabawy.
- Interakcje z rodzicami – czasami terapeuta obserwuje dziecko w obecności rodzica, aby zrozumieć dynamikę relacji i zobaczyć, jak dziecko komunikuje się i reaguje na bliskich.
- Zachowanie w naturalnym środowisku – w niektórych przypadkach psycholog może również poprosić o dodatkową obserwację dziecka w szkole lub domu, aby uzyskać pełniejszy obraz jego funkcjonowania.
3. Dostosowanie metod pracy do wieku i rozwoju dziecka
W zależności od wieku i etapu rozwoju dziecka, psycholog lub psychoterapeuta wybiera odpowiednie metody pracy. Nie każde dziecko potrafi wyrazić swoje uczucia werbalnie, dlatego terapeuci często stosują specjalne techniki, takie jak:
- Terapia zabawą – u młodszych dzieci zabawa jest podstawowym sposobem komunikacji. Poprzez zabawę, dzieci wyrażają swoje emocje, lęki i problemy. Terapeuta może włączyć różnorodne zabawki, gry, figurki lub rysowanie, aby zrozumieć, co dziecko przeżywa.
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – w przypadku starszych dzieci, które są w stanie lepiej rozumieć i analizować swoje myśli, psychoterapeuci mogą stosować CBT. Ta metoda pomaga dzieciom zrozumieć, jak ich myśli wpływają na emocje i zachowania, a także uczy ich technik radzenia sobie z trudnościami, np. lękami czy frustracją.
- Terapia przez sztukę – wykorzystanie rysunku, malowania czy modelowania to sposób na wyrażenie uczuć, które mogą być trudne do opisania słowami. Dzieci często łatwiej wyrażają swoje wewnętrzne przeżycia za pomocą kreatywnych działań.
- Terapia narracyjna – starsze dzieci mogą pracować poprzez opowiadanie historii, tworzenie opowiadań czy rysowanie komiksów, co pomaga im zrozumieć i uporządkować własne doświadczenia emocjonalne.
4. Budowanie relacji terapeutycznej
Niezwykle istotne w pracy z dzieckiem jest zbudowanie zaufania i relacji, w której dziecko czuje się bezpieczne. Proces terapeutyczny z dziećmi opiera się na:
- Bezpieczeństwie emocjonalnym – dziecko musi czuć, że terapeuta jest osobą, której może zaufać i z którą może swobodnie rozmawiać o swoich emocjach.
- Cierpliwości i akceptacji – terapeuta musi być cierpliwy, dostosować tempo pracy do potrzeb dziecka i okazywać bezwarunkową akceptację.
- Ustaleniu granic – jasne zasady i granice pomagają dzieciom czuć się bezpiecznie w procesie terapii. W przypadku pracy z dziećmi ważne jest, aby wyznaczyć stałe ramy czasowe i zasady spotkań.
5. Praca z emocjami dziecka
W pracy z dzieckiem psycholog koncentruje się na rozpoznawaniu i wyrażaniu emocji. Dzieci często nie są świadome swoich uczuć, nie potrafią ich nazwać ani opisać. Psychoterapeuta pomaga dziecku w:
- Rozpoznawaniu emocji – np. za pomocą obrazków, zabaw, czy rysunków dziecko uczy się identyfikować, co czuje (np. smutek, złość, lęk).
- Nauce wyrażania emocji – terapeuta zachęca dziecko do mówienia o swoich uczuciach, co pozwala na zrozumienie i rozładowanie nagromadzonych emocji w bezpieczny sposób.
- Radzeniu sobie z trudnymi emocjami – psycholog uczy dziecko technik radzenia sobie z negatywnymi emocjami, np. poprzez ćwiczenia oddechowe, techniki relaksacyjne, czy tworzenie pozytywnych strategii myślenia.
6. Praca nad problemami w zachowaniu
Dzieci często trafiają do psychologa z powodu problemów w zachowaniu, takich jak agresja, wycofanie, problemy z koncentracją, nieśmiałość lub buntownicze zachowania. Psychoterapeuta wspólnie z dzieckiem i rodzicami pracuje nad zrozumieniem źródła tych zachowań i pomaga dziecku:
- Zrozumieć przyczyny swoich zachowań – terapeuta pomaga dziecku zrozumieć, dlaczego zachowuje się w określony sposób i jak emocje wpływają na jego reakcje.
- Nauka nowych strategii zachowania – dziecko uczy się nowych, bardziej adaptacyjnych sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (np. jak rozwiązywać konflikty bez uciekania się do agresji).
7. Współpraca z rodzicami i opiekunami
Praca z dzieckiem niemal zawsze wymaga współpracy z jego rodzicami lub opiekunami. Psychologowie i psychoterapeuci często organizują sesje z udziałem rodziców, aby:
- Informować o postępach – rodzice są informowani o tym, jakie postępy robi dziecko w terapii i jakie techniki są stosowane.
- Uczyć rodziców wspierających zachowań – psychoterapeuta pomaga rodzicom zrozumieć potrzeby emocjonalne dziecka i dostosować swoje zachowania, aby lepiej wspierać dziecko w codziennym życiu.
- Rozwiązywać problemy rodzinne – w wielu przypadkach problemy dziecka są ściśle powiązane z sytuacją rodzinną, dlatego terapeuta może pracować także z całą rodziną, aby poprawić relacje i komunikację.
8. Konsultacje ze szkołą lub innymi specjalistami
W przypadku niektórych dzieci, problemy emocjonalne lub behawioralne mogą być związane z funkcjonowaniem w szkole. Psycholog może:
- Konsultować się z nauczycielami – aby lepiej zrozumieć, jak dziecko funkcjonuje w środowisku szkolnym, jakie ma relacje z rówieśnikami i jakie trudności napotyka w nauce.
- Współpracować z innymi specjalistami – w przypadku diagnozy zaburzeń rozwojowych, takich jak ADHD, autyzm lub zaburzenia uczenia się, psycholog może współpracować z innymi specjalistami (np. logopedą, terapeutą zajęciowym, psychiatrą) w celu kompleksowej pomocy dziecku.
Podsumowanie
Praca psychologa i psychoterapeuty z dziećmi opiera się na dostosowaniu metod terapeutycznych do poziomu rozwoju dziecka. Ważne są obserwacja, budowanie bezpiecznej relacji, wykorzystanie zabawy oraz innych kreatywnych technik, a także współpraca z rodzicami i szkołą. Psychologowie i psychoterapeuci pomagają dzieciom zrozumieć ich emocje, nauczyć się radzić sobie z trudnościami i poprawić zachowanie w różnych obszarach życia.
