Proces diagnozowania depresji przez psychologa lub psychoterapeutę jest wieloetapowy i opiera się na dogłębnym zrozumieniu objawów pacjenta, jego doświadczeń życiowych oraz zastosowaniu odpowiednich narzędzi diagnostycznych. Depresja to zaburzenie psychiczne, które może mieć różnorodne objawy, zarówno emocjonalne, jak i fizyczne. Dlatego diagnoza wymaga uwzględnienia wielu czynników. Oto kluczowe kroki, które psycholog lub psychoterapeuta podejmuje, aby prawidłowo zdiagnozować depresję:
1. Szczegółowy wywiad kliniczny
Diagnoza depresji zaczyna się od rozmowy z pacjentem, czyli szczegółowego wywiadu klinicznego. Psycholog lub psychoterapeuta zadaje pytania, które pomagają zrozumieć aktualny stan emocjonalny pacjenta oraz historię jego problemów psychicznych. Kluczowe aspekty wywiadu to:
- Opis objawów – terapeuta pyta pacjenta o symptomy takie jak obniżony nastrój, brak energii, utrata zainteresowań, problemy ze snem, zmęczenie, czy zmiany w apetycie.
- Czas trwania objawów – aby zdiagnozować depresję, objawy muszą trwać co najmniej dwa tygodnie i wywoływać znaczne trudności w codziennym funkcjonowaniu.
- Historia życia pacjenta – psycholog bada kontekst życiowy pacjenta, w tym wydarzenia, które mogły przyczynić się do pojawienia się depresji, takie jak stresujące doświadczenia, utrata bliskiej osoby, problemy w pracy, czy trauma.
2. Ocena nasilenia objawów
Po zebraniu wywiadu, psycholog ocenia nasilenie objawów depresji. Depresja może mieć różne poziomy intensywności, od łagodnych form, które nieznacznie utrudniają funkcjonowanie, do ciężkich przypadków, które mogą prowadzić do myśli samobójczych. Objawy, na które psychoterapeuta zwraca szczególną uwagę, to:
- Obniżony nastrój – stałe uczucie smutku, przygnębienia lub pustki, które pacjent odczuwa przez większość dnia.
- Anhedonia – utrata zdolności do odczuwania przyjemności z działań, które wcześniej sprawiały radość.
- Zaburzenia snu – mogą to być zarówno bezsenność, jak i nadmierna senność.
- Zmiany w apetycie – prowadzące do istotnego przyrostu lub spadku masy ciała.
- Problemy z koncentracją i pamięcią – pacjent może mieć trudności z podejmowaniem decyzji lub skupieniem się na codziennych zadaniach.
3. Kwestionariusze i testy diagnostyczne
W celu obiektywnej oceny nasilenia depresji, psychologowie i psychoterapeuci często korzystają z kwestionariuszy i standaryzowanych narzędzi diagnostycznych. Najczęściej stosowane narzędzia to:
- Skala Depresji Becka (BDI) – jedno z najpopularniejszych narzędzi, które mierzy poziom depresji na podstawie odpowiedzi pacjenta na pytania dotyczące jego samopoczucia.
- Skala Hamiltona (HDRS) – służy do oceny głębokości depresji, w tym nasilenia objawów takich jak nastrój, zaburzenia snu, czy zmiany w apetycie.
- Kwestionariusz zdrowia pacjenta PHQ-9 – narzędzie diagnostyczne pomagające ocenić nasilenie depresji i jej wpływ na codzienne funkcjonowanie pacjenta.
Wyniki takich testów pomagają potwierdzić wstępną diagnozę i ocenić, czy pacjent spełnia kryteria depresji według DSM-5 (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) lub ICD-11 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób).
4. Wykluczenie innych przyczyn problemów
Przed ostatecznym zdiagnozowaniem depresji, psycholog musi wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów pacjenta. Niekiedy podobne symptomy mogą wynikać z innych zaburzeń psychicznych lub problemów zdrowotnych. Proces ten obejmuje:
- Ocena zaburzeń lękowych – niektóre osoby z depresją mogą także cierpieć na zaburzenia lękowe, które mogą maskować lub pogłębiać depresję.
- Wykluczenie chorób fizycznych – niektóre choroby somatyczne, takie jak niedoczynność tarczycy czy anemia, mogą prowadzić do objawów podobnych do depresji. W takim przypadku psycholog może zalecić badania lekarskie.
- Zaburzenia nastroju dwubiegunowego (ChAD) – pacjenci z depresją mogą mieć także okresy manii lub hipomanii, co sugeruje zaburzenie afektywne dwubiegunowe, a nie klasyczną depresję. W takich przypadkach leczenie może różnić się w zależności od diagnozy.
5. Ocena funkcjonowania w codziennym życiu
Ważnym krokiem w diagnozowaniu depresji jest ocena, jak objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Psycholog może zapytać o to, jak depresja wpływa na:
- Relacje międzyludzkie – czy pacjent wycofał się z kontaktów społecznych, unika bliskich osób, czy odczuwa osamotnienie.
- Życie zawodowe – czy pacjent ma trudności w pracy, np. trudności w koncentracji, spadek efektywności, częste absencje.
- Codzienne obowiązki – czy pacjent zaniedbuje podstawowe czynności, takie jak higiena osobista, sprzątanie, przygotowywanie posiłków.
Znaczące pogorszenie funkcjonowania w tych obszarach może wskazywać na cięższy przebieg depresji.
6. Obserwacja emocji i zachowań pacjenta
Podczas rozmów psycholog obserwuje nie tylko to, co pacjent mówi, ale także, jak się zachowuje. W trakcie sesji terapeuta zwraca uwagę na:
- Mimika twarzy i mowa ciała – psycholog obserwuje, czy pacjent wydaje się przygnębiony, wycofany, czy unika kontaktu wzrokowego.
- Tempo i ton głosu – często osoby z depresją mówią wolno, cicho, a ich wypowiedzi mogą być mało wyraziste.
- Wzorce myślenia – terapeuta analizuje, czy pacjent ma negatywne myśli na temat siebie, świata i przyszłości, co jest typowe dla depresji.
7. Rozmowa o myślach samobójczych
Psycholog musi także ocenić ryzyko samobójstwa, zwłaszcza jeśli pacjent zgłasza poważne objawy depresji. Pytania na ten temat są szczególnie ważne, ponieważ osoby z depresją są narażone na większe ryzyko zachowań autodestrukcyjnych. Psychoterapeuta może zapytać o:
- Myśli samobójcze – czy pacjent myślał o odebraniu sobie życia.
- Plany lub próby samobójcze – czy pacjent opracował konkretny plan lub podjął próby samobójcze w przeszłości.
- Poczucie beznadziei – uczucie, że sytuacja nigdy się nie poprawi, może być poważnym czynnikiem ryzyka.
Jeśli istnieje ryzyko samobójstwa, psycholog może skierować pacjenta do psychiatry lub na leczenie szpitalne w celu zapewnienia mu natychmiastowej pomocy.
8. Ocena potrzeby farmakoterapii
Jeżeli psycholog lub psychoterapeuta zauważy, że objawy depresji są szczególnie nasilone, może zasugerować konsultację z psychiatrą w celu oceny potrzeby farmakoterapii. Leki przeciwdepresyjne mogą być potrzebne w przypadkach, gdy objawy są zbyt ciężkie, aby sama psychoterapia mogła być skuteczna. W takich przypadkach, psychoterapia i leczenie farmakologiczne mogą być prowadzone równocześnie, aby zwiększyć skuteczność leczenia.
Podsumowanie
Diagnozowanie depresji przez psychologa lub psychoterapeutę to proces, który obejmuje dogłębny wywiad kliniczny, ocenę objawów oraz stosowanie narzędzi diagnostycznych. Kluczowe jest także wykluczenie innych przyczyn problemów emocjonalnych oraz ocena, w jaki sposób depresja wpływa na codzienne funkcjonowanie pacjenta. W przypadku poważnych objawów, psycholog może skierować pacjenta do psychiatry, aby rozważyć farmakoterapię. Terapia depresji często opiera się na współpracy psychologa i psychiatry, aby zapewnić pacjentowi kompleksową opiekę.
