Psychoanaliza, psychoterapia psychoanalityczna

Psychoanaliza to metoda terapeutyczna, która korzysta z interpretacji nieświadomych konfliktów, kompleksów i odpowiedzi emocjonalnych, aby zrozumieć i leczyć zaburzenia psychiczne. Jest to zarówno technika leczenia, jak i obszerna teoria dotycząca funkcjonowania ludzkiego umysłu. Dzięki temu pacjenci mogą skorzystać z wielu korzyści związanych z leczeniem psychoanalitycznym. 

Pierwszą korzyścią jest możliwość rozpoznania i zrozumienia głęboko ukrytych, nieświadomych konfliktów. Psychoanaliza pomaga odkryć źródło emocjonalnych problemów, które mogą mieć swoje korzenie w dalekiej przeszłości, a tym samym daje możliwość konfrontacji z tymi problemami i rozwiązania ich. 

Druga korzyść to lepsze zrozumienie samego siebie. Proces terapii psychoanalitycznej często prowadzi do znacznej introspekcji i samopoznania, co może prowadzić do lepszego radzenia sobie z trudnościami życiowymi, lepszego zrozumienia własnych reakcji emocjonalnych i poprawy relacji z innymi. 

Trzecia korzyść to możliwość zmiany niezdrowych wzorców zachowania. Wzorce te często wynikają z nieświadomych konfliktów i mogą prowadzić do powtarzających się problemów w życiu. Terapia psychoanalityczna pomaga identyfikować te wzorce i pracować nad ich zmianą. 

Psychoanaliza jest również szkołą myślenia w psychologii, która skupia się na roli nieświadomości w zachowaniu człowieka. To pole badawcze, które rozpoczęło swoje istnienie dzięki pracom Sigmunda Freuda, jest niezwykle wpływowe i ciągle ewoluuje. Freud jest powszechnie uznawany za twórcę psychoanalizy, choć dziedzina ta rozwinęła się znacznie poza jego pierwotne koncepcje i teorie. 

Do czego stosuje się osiągnięcia psychoanalizy?

Psychoterapia wglądowa, obejmująca psychoanalizę, psychoterapię psychodynamiczną i psychoterapię psychoanalityczną, ma zastosowanie w leczeniu wielu problemów psychicznych. Do najczęstszych należą:

• Zaburzenia lękowe: Zaburzenia te obejmują szerokie spektrum problemów, poczynając od niezdrowego poczucia lęku pojawiającego się w określonych sytuacjach (fobie), po zaburzenia lękowe uogólnione, gdzie osoba odczuwa przewlekły lęk, który nie jest konkretnie związany z żadnym źródłem. W terapii wglądowej, cel stanowi zrozumienie źródeł lęku pacjenta i jego nieświadomych konfliktów, które mogą przyczyniać się do jego stanu.
• Zaburzenia afektywne: Depresja i inne zaburzenia nastroju mogą być skutkiem skomplikowanych procesów psychicznych, które mają swoje korzenie w doświadczeniach z dzieciństwa. Terapie wglądowe pomagają w zrozumieniu tych procesów, pomagając pacjentom zrozumieć i przetwarzać te nieświadome konflikty.
• Zaburzenia osobowości: Zaburzenia te, takie jak zaburzenie osobowości borderline, są często związane z trudnościami w nawiązywaniu i utrzymaniu zdrowych relacji z innymi. Terapia wglądowa pomaga pacjentom zrozumieć swoje nieświadome wzorce myślenia i zachowania, które utrudniają im życie.
• Problemy wynikające z traum i stresów pourazowych (PTSD): Osoby, które doświadczyły traumatycznych zdarzeń, mogą cierpieć na PTSD. Przy pomocy terapii wglądowej, pacjenci mogą lepiej zrozumieć swoje reakcje na traumę i pracować nad ich przetworzeniem.

• Zaburzenia odżywiania: Anoreksja, bulimia i inne zaburzenia odżywiania są często związane z niezdrowymi przekonaniami o ciele i jedzeniu. Terapia wglądowa może pomóc pacjentom zrozumieć te przekonania i skonfrontować się z nieświadomymi konfliktami, które mogą wpływać na ich zachowanie związane z jedzeniem.

• Problemy z używaniem substancji: Osoby zmagające się z uzależnieniem od narkotyków, alkoholu czy innych substancji, często korzystają z terapii wglądowej. Terapia ta może pomóc pacjentom zrozumieć podłoże swojego uzależnienia i pracować nad strategiami radzenia sobie z pragnieniem.

• Niskie poczucie własnej wartości i trudności w relacjach międzyludzkich: Problemy te mogą wynikać z różnych nieświadomych konfliktów. Terapia wglądowa może pomóc pacjentom zrozumieć i rozwiązać te konflikty, co z kolei pozwoli na budowanie zdrowszych relacji.

• Problemy z tożsamością: Osoby zmagające się z pytaniami dotyczącymi własnej tożsamości, na przykład tożsamości płciowej, mogą skorzystać z terapii wglądowej. Ta terapia może pomóc im zrozumieć swoje uczucia i pomóc w procesie samookreślenia.

• Zaburzenia adaptacyjne: Kiedy życie rzuca nam wyzwania, takie jak śmierć bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy, przeprowadzka, niektórzy z nas mogą zmagają się z dostosowaniem do nowej rzeczywistości. W takim przypadku terapia wglądowa pomaga pacjentom zrozumieć, jak ich nieświadome myśli i uczucia wpływają na ich zdolność do radzenia sobie ze stresem.

• Zaburzenia somatoformiczne: W przypadku tych zaburzeń, pacjenci doświadczają fizycznych objawów, które nie mają jasnego fizycznego źródła. Terapia wglądowa może pomóc pacjentom zrozumieć, jak ich stres psychiczny może objawiać się poprzez ciało.

• Zaburzenia seksualne: Problemy z libido, funkcją seksualną, orientacją seksualną czy identyfikacją płciową mogą powodować znaczące cierpienie. Przy pomocy terapii wglądowej, pacjenci mogą zrozumieć i pracować nad swoimi problemami seksualnymi.

• Problemy z zazdrością i nieufnością: Te problemy często prowadzą do trudności w utrzymaniu zdrowych relacji. Terapia wglądowa może pomóc pacjentom zrozumieć i zmienić te negatywne wzorce.

• Narcyzm: Osoby z silnymi cechami narcystycznymi mogą zmagają się z empatią, utrzymaniem zdrowych relacji i radzeniem sobie z krytyką. Terapia wglądowa może pomóc w zrozumieniu i zmienieniu tych niezdrowych wzorców.

• Obsesyjno-kompulsywne myśli i zachowania: Zmagający się z nimi pacjenci mogą korzystać z terapii wglądowej, aby zrozumieć, skąd biorą się ich obsesje i kompulsje, a następnie pracować nad zmianą tych niezdrowych wzorców.

• Problemy z agresją i kontrolą gniewu: Dla osób, które mają trudności z kontrolą gniewu lub które wykazują agresywne zachowania, terapia wglądowa może pomóc zrozumieć źródła tych problemów i nauczyć zdrowych strategii radzenia sobie z gniewem.

To tylko niektóre z problemów, z którymi psychoterapia wglądowa może skutecznie sobie radzić. Przede wszystkim, kluczowym celem tych terapii jest zdobycie głębszego zrozumienia własnych procesów psychicznych, co z kolei pozwala na skuteczne radzenie sobie z różnymi trudnościami życiowymi.

Historia psychoanalizy 

Lata 1890 

Sigmund Freud, austriacki neurolog, zaczęł formułować swoją teorię psychoanalizy w Wiedniu w latach 90. XIX wieku. Freud zauważył, że wiele dzieci z afazją, które traktował jako konsultant neurologiczny w szpitalu dla dzieci, nie miało żadnej widocznej organicznej przyczyny swoich objawów. To doprowadziło go do stwierdzenia, że istnieją procesy mentalne, które nie są świadome. W 1895 roku, Freud, wspólnie z Josefem Breuerem, opublikował „Studia nad histerią”, które są uznawane za początek psychoanalizy. 

Lata 1900-1940 

W 1905 roku Freud opublikował „Trzy rozprawy o teorii seksualności”, w których przedstawił swoje odkrycia dotyczące psychoseksualnych faz rozwoju dziecka. W 1923 roku opublikował „Ego i Id”, gdzie zarysował idee id, ego i superego. W tym samym roku, Anna Freud, córka Sigmunda, opublikowała swoją kluczową książkę „Ego i Mechanizmy Obronne”. 

Lata 1940 do czasów współczesnych 

W momencie gdy Hitler zdobywał siłę, Freud i wielu jego współpracowników uciekło do Londynu. W ciągu roku Freud zmarł. W Stanach Zjednoczonych, grupa psychoanalityków pod kierownictwem Heinz Hartmanna zaczęła badać funkcję ego. Psychoanaliza była również wykorzystywana jako narzędzie badawcze do rozwoju dzieci i jest nadal stosowana do leczenia pewnych zaburzeń psychicznych. 

Psychoanaliza jako ruch 

Freud założył Psychologiczne Towarzystwo Środowe w 1902 roku, które później przekształciło się w Wiedeńskie Towarzystwo Psychoanalityczne w 1908 roku. To było początkiem psychoanalizy jako ruchu. W pierwszej dekadzie XXI wieku było około 35 instytutów szkoleniowych dla psychoanalizy w Stanach Zjednoczonych, a psychoanaliza rozprzestrzeniła się na wiele innych krajów na całym świecie. 

Założenia psychoanalizy 

Psychoanaliza, jako metoda terapeutyczna i szkoła myślenia, pomaga nam zrozumieć, jak głęboko ukryte części naszej psychiki wpływają na nasze codzienne zachowanie. Choć koncepcje takie jak nieświadomość, mechanizmy obronne, przeniesienie i przeciwprzeniesienie mogą wydawać się skomplikowane i niejasne, są one kluczowe dla zrozumienia działania naszego umysłu. 

Nieświadomość i jej wpływ na zachowanie 

Niezwykle ważną koncepcją w psychoanalizie jest nieświadomość. Mówiąc w skrócie, nieświadomość to miejsce w naszym umyśle, gdzie przechowujemy wszystkie myśli, uczucia, wspomnienia, pragnienia, które mogą być dla nas zbyt bolesne lub niewygodne, aby je świadomie rozważać. Przykładem może być traumatyczne doświadczenie z przeszłości, które zapomnieliśmy lub wyparliśmy, ale które nadal wpływa na nasze bieżące myśli, uczucia i zachowania. 

Ważne jest zrozumienie, że te nieświadome treści, mimo że są ukryte, mają ogromny wpływ na nasze codzienne życie. Mogą wpływać na nasze decyzje, zachowania, reakcje emocjonalne, relacje z innymi, a nawet na nasze marzenia. Są one głównym obszarem zainteresowania w terapii psychoanalitycznej, gdzie terapeuta pomaga klientowi „dojść” do tych nieświadomych treści i zrozumieć, jak wpływają na jego życie. 

Mechanizmy obronne 

Mechanizmy obronne to metody, które nasz umysł stosuje, aby chronić nas przed myślami i uczuciami, które mogą być dla nas zbyt trudne do zniesienia. Chociaż mechanizmy obronne mogą być użyteczne w krótkim czasie, pomagając nam radzić sobie z trudnymi sytuacjami, na dłuższą metę mogą prowadzić do problemów, jeśli uniemożliwiają nam konfrontację z prawdziwymi problemami lub uczuciami. 

Przykłady mechanizmów obronnych to wyparcie (przepychanie trudnych myśli lub uczuć do nieświadomości), projekcja (przeniesienie własnych nieakceptowalnych uczuć na kogoś innego), racjonalizacja (usprawiedliwianie nieakceptowalnych zachowań lub uczuć) i sublimacja (przekształcanie nieakceptowalnych impulsów w bardziej akceptowalne formy wyrażania). 

Przeniesienie i przeciwprzeniesienie 

Przeniesienie to proces, w którym klient przenosi uczucia lub postawy związane z ważnymi osobami z jego przeszłości na terapeutę. Na przykład, klient może zacząć traktować terapeutę jak surowego ojca lub opiekuńczą matkę. Przeniesienie jest naturalnym zjawiskiem, które może pomóc w terapii, umożliwiając terapeucie i klientowi lepsze zrozumienie relacji klienta z innymi ludźmi. 

Przeciwprzeniesienie to odwrotny proces, w którym terapeuta przenosi swoje własne uczucia na klienta. Przeciwprzeniesienie jest trudne do uniknięcia, ale świadomość tego procesu i umiejętność zarządzania nim jest kluczowym elementem efektywnej praktyki terapeutycznej. 

Podstawowe koncepcje psychoanalizy 

Psychoanaliza to obszerna dziedzina, obejmująca wiele teorii i podejść. Poniżej przedstawiam podstawowe koncepcje psychoanalizy: 

• Teoria topograficzna – teoria zaproponowana przez Sigmunda Freuda, która sugeruje, że aparat psychiczny można podzielić na trzy systemy: świadomy, przedświadomy i nieświadomy. Te systemy nie są strukturami anatomicznymi mózgu, ale procesami umysłowymi. 
• Teoria strukturalna – ta teoria dzieli psychikę na id (to, co jest obecne od urodzenia jako magazyn podstawowych instynktów), ego (co rozwija się powoli i stopniowo, mając na celu mediację między naciskami id a realiami świata zewnętrznego) i superego (część ego, w której rozwijają się zdolności do samoobserwacji, samokrytyki i innych refleksyjnych i oceniających zdolności). 
• Psychologia ego – ta teoria, początkowo sugerowana przez Freuda, a potem rozwinięta przez Annę Freud, Hartmanna, Loewensteina i Krisa, obejmuje pojęcia autonomicznych funkcji ego, takich jak percepcja sensoryczna, kontrola motoryczna, myślenie symboliczne, myślenie logiczne, mowa, abstrakcja, integracja, orientacja, osądzanie niebezpieczeństwa, testowanie rzeczywistości, zdolność adaptacyjna, podejmowanie decyzji na poziomie wykonawczym, higiena i samozachowanie. 
• Nowoczesna teoria konfliktu – ta teoria, będąca odmianą psychologii ego, to zmieniona wersja teorii strukturalnej, która koncentruje się na emocjonalnych symptomach i cechach charakteru jako skomplikowanych rozwiązaniach konfliktu psychicznego. 
• Teoria relacji obiektu – ta teoria próbuje wyjaśnić ludzkie relacje poprzez badanie sposobu, w jaki mentalne reprezentacje jaźni i innych są organizowane. 
• Psychologia jaźni – ta teoria, zaproponowana przez Heinz Kohuta, podkreśla rozwój stabilnego i zintegrowanego poczucia jaźni poprzez empatyczne kontakty z innymi ludźmi. 
• Psychoanaliza Lacanowska – ta odmiana psychoanalizy, integrująca ją z lingwistyką strukturalną i filozofią Hegla, jest szczególnie popularna we Francji i niektórych częściach Ameryki Łacińskiej. 
• Adaptacyjny paradygmat – paradygmat adaptacyjny psychoanalizy rozwija się z pracy Roberta Langsa i interpretuje konflikt psychiczny przede wszystkim jako odpowiedź na zagrożenia adaptacyjne związane z traumatycznymi doświadczeniami. 
• Teoria dojrzewania – Teoria ta, opracowana przez Melanie Klein i Donalda Winnicotta, koncentruje się na zrozumieniu wczesnego rozwoju dzieci. Według Klein, dzieci używają mechanizmów obronnych, takich jak projekcja i introjekcja, aby radzić sobie z lękami, podczas gdy Winnicott skupia się na roli „dobrego wystarczająco matki” i prawdziwego i fałszywego ja w rozwoju dziecka. 
• Teoria powiązań – ta teoria, opracowana przez Johna Bowlby’ego, skupia się na znaczeniu przywiązania w relacjach międzyludzkich, zwłaszcza między matką a dzieckiem, dla zdrowia psychicznego. 
• Psychologia interpersonalna – teoria ta, zaproponowana przez Harry’ego Stacka Sullivana, skupia się na społecznych i kulturalnych siłach, które kształtują osobowość. 
• Kulturalna psychoanaliza – to podejście próbuje zrozumieć kulturowe i społeczne siły, które wpływają na jednostki i społeczności. 

Wszystkie te teorie mają różne podejścia i perspektywy na umysł ludzki, emocje, zachowania i relacje interpersonalne. Mają jednak jedno wspólne: starają się zrozumieć skomplikowane procesy psychiczne, które kształtują nasze myśli, uczucia i działania. 

Proces Leczenia w Psychoanalizie 

Terapia psychoanalityczna jest unikalna pod wieloma względami. Proces leczenia zwykle obejmuje sesje indywidualne, podczas których pacjent ma możliwość swobodnej ekspresji swoich myśli, uczuć, marzeń, a nawet snów. 

Opis sesji psychoanalitycznej 

Typowa sesja psychoanalityczna może obejmować technikę zwaną „wolnymi skojarzeniami”, w której pacjent jest zachęcany do mówienia o wszystkim, co przychodzi mu do głowy, bez cenzury czy oceny. Celem jest uzyskanie dostępu do treści nieświadomych, które mogą być źródłem aktualnych problemów pacjenta. 

Innym ważnym elementem terapii psychoanalitycznej jest interpretacja snów. Freud nazywał sny „królewską drogą do nieświadomości”, a terapeuci psychoanalityczni często pracują ze swoimi pacjentami nad zrozumieniem symboliki i znaczenia ich snów. 

Kolejnym istotnym aspektem sesji jest analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia. „Przeniesienie” odnosi się do sytuacji, gdy pacjent nieświadomie przypisuje terapeucie uczucia i reakcje związane z ważnymi osobami z jego przeszłości. „Przeciwprzeniesienie” to reakcje terapeuty na pacjenta, które mogą wynikać z własnych doświadczeń terapeuty. Analiza tych zjawisk może dostarczyć ważnych informacji o dynamice interpersonalnej pacjenta i pomóc w procesie terapeutycznym. 

Czasochłonności i intensywności leczenia psychoanalitycznego 

Terapia psychoanalityczna jest unikalna wśród form terapii ze względu na jej intensywność i czasochłonność. W przeciwieństwie do wielu innych form terapii, które mogą skupiać się na rozwiązaniu konkretnych problemów lub objawów w określonym czasie, psychoanaliza próbuje zgłębić głębsze, często nieświadome procesy, które wpływają na myśli, uczucia i zachowania pacjenta. 

Sesje psychoanalityczne zazwyczaj odbywają się kilka razy w tygodniu i mogą trwać od kilku lat do nawet dekady. W przeciwieństwie do terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, które często są krótkoterminowe, psychoanaliza wymaga znacznego zaangażowania czasowego. Ten model pozwala na budowanie głębszego zrozumienia siebie, co może prowadzić do trwałych zmian i przemian osobistych. 

Taka intensywność i długość procesu terapeutycznego może budzić pytania o skuteczność i praktyczność psychoanalizy, zwłaszcza w dzisiejszym świecie, który często wymaga szybkich rozwiązań. Jednak terapia psychoanalityczna jest przeznaczona dla tych, którzy poszukują nie tylko ulgi w objawach, ale też głębszego zrozumienia swojego wnętrza i długotrwałych zmian w życiu. 

Jest to forma terapii, która wymaga od pacjentów dużej gotowości do zaangażowania, refleksji i czasu, ale która może również przynieść wyjątkowo głębokie i trwałe korzyści. Niezależnie od tego, pacjent musi być świadomy tego zaangażowania i gotów podjąć tę decyzję razem z terapeutą. Jednocześnie terapeuta musi być gotowy dostosować proces terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniając jego sytuację życiową, zdrowie psychiczne i tempo postępów. 

Efektywności i dowodów naukowych na skuteczność psychoanalizy 

Psychoanaliza jest często krytykowana za brak solidnych dowodów naukowych potwierdzających jej skuteczność. Krytycy zwracają uwagę, że wiele konceptów psychoanalizy, takich jak nieświadomość czy przeniesienie, jest trudnych do zbadania i zmierzenia w sposób empiryczny. Jednakże, pomimo tych wyzwań, wiele badań sugeruje, że terapia psychoanalityczna może być skuteczna w leczeniu wielu zaburzeń, w tym zaburzeń lękowych, depresji, czy zaburzeń osobowości. 

Niemniej jednak, istotne jest zauważenie, że skuteczność terapii zależy od wielu czynników, w tym od indywidualnego dopasowania do potrzeb pacjenta, a psychoanaliza może nie być odpowiednia dla wszystkich. W każdym przypadku decyzja o wyborze metody terapii powinna być dokonana po starannej konsultacji z wykwalifikowanym specjalistą. 

Psychoterapia psychoanalityczna, a psychoanaliza?

Psychoanaliza i psychoterapia psychoanalityczna mają wiele wspólnych cech, gdyż obie wywodzą się z koncepcji teoretycznych Freuda. Obie metody skupiają się na badaniu procesów nieświadomych, wykorzystują techniki takie jak wolne skojarzenia, analizę snów i badanie przeniesienia oraz przeciwprzeniesienia. Jednakże, istnieją istotne różnice w zakresie intensywności i struktury.

Psychoanaliza jest bardziej intensywnym podejściem, zazwyczaj wymaga od pacjenta uczestnictwa w sesjach kilka razy w tygodniu przez wiele lat. Analizuje się w niej głębsze i często bardziej kompleksowe problemy psychiczne, a terapeuta zachowuje neutralność i dystans wobec pacjenta.

Z drugiej strony, psychoterapia psychoanalityczna jest mniej intensywna, sesje odbywają się zazwyczaj raz lub dwa razy w tygodniu i może trwać krócej niż tradycyjna psychoanaliza. Terapeutę charakteryzuje większa aktywność i zaangażowanie emocjonalne. Terapia ta skupia się bardziej na bieżących problemach pacjenta, choć nadal bada wpływ przeszłości na obecne doświadczenia.

Obie metody są używane w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta, złożoności problemów, jak również od indywidualnego stylu i preferencji terapeuty.

Psychoterapia psychodynamiczna, a psychoanaliza

 Psychoanaliza i psychoterapia psychodynamiczna mają wspólne korzenie i są oparte na podobnych teoriach dotyczących funkcjonowania umysłu. Wiele technik stosowanych w obu podejściach jest zbliżonych, takich jak interpretacja snów, analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia, czy uwzględnianie procesów nieświadomych. Niemniej jednak, istnieją istotne różnice pomiędzy tymi dwoma formami terapii.

Psychoanaliza jest bardziej intensywna i długotrwała. Sesje odbywają się kilka razy w tygodniu, a terapia może trwać kilka lat. Ponadto, w psychoanalizie nacisk kładziony jest na analizę dzieciństwa i wydarzeń z przeszłości jako klucz do zrozumienia obecnych problemów pacjenta.

Z drugiej strony, psychoterapia psychodynamiczna jest mniej intensywna, a sesje odbywają się zazwyczaj raz w tygodniu. Czas trwania terapii jest również krótszy, często ograniczony do kilku miesięcy. W przeciwieństwie do psychoanalizy, terapia psychodynamiczna koncentruje się bardziej na obecnych problemach pacjenta i jak przeszłe doświadczenia wpływają na obecne sytuacje, a mniej na dogłębnej analizie przeszłości.

W związku z tym, oba podejścia mogą być bardziej lub mniej odpowiednie, w zależności od indywidualnych potrzeb i celów pacjenta.