Nurty psychoterapii

choterapia to dziedzina o wyjątkowo bogatym i zróżnicowanym krajobrazie teorii i podejść. W 1980 roku istniało ponad 250 różnych szkół psychoterapii, a liczba ta wzrosła do 450 w 1996 roku. Na początku XXI wieku mamy do czynienia z ponad tysiącem nazwanych form psychoterapii. Niektóre z nich są drobnymi wariacjami innych, podczas gdy wiele opiera się na zupełnie odmiennych koncepcjach psychologii, etyki (sposobu życia) lub techniki.

Rzadko spotykamy terapię, która jest czysto jednego typu. Często czerpie ona z wielu perspektyw i szkół, co jest znane jako podejście integracyjne lub eklektyczne. Ważnym aspektem, często uważanym za kluczowy dla skutecznej psychoterapii, jest relacja terapeutyczna, znana również jako sojusz terapeutyczny, między klientem a terapeutą.

Jednym z najważniejszych twórców psychoterapii jest Sigmund Freud (1856–1939), wiedeński neurolog, który studiował z Jean-Martin Charcotem w 1885 roku. Jego metody obejmowały analizę snów pacjentów w poszukiwaniu ważnych, ukrytych wglądów w ich nieświadomość. Znaczące elementy jego metod, które zmieniały się na przestrzeni lat, obejmowały identyfikację seksualności dziecięcej, rolę lęku jako przejawu wewnętrznego konfliktu, różnicowanie części psychiki (id, ego, superego), transfer i kontratransfer (projekcje pacjenta na terapeutę oraz emocjonalne odpowiedzi terapeuty na to).

Wielu czołowych naukowców, w tym Melanie Klein, Donald Winnicott, rozwijało i udoskonalało techniki terapeutyczne Freuda. Od lat 60. XX wieku jednak zastosowanie analizy freudowskiej do leczenia zaburzeń psychicznych znacznie zmalało. Powstały różne rodzaje psychoterapii, które testowano naukowo w badaniach klinicznych. Wprowadzono między innymi terapie subiektywne (według Becka), terapie behawioralne (według Skinnera i Wolpe’a) oraz dodatkowe struktury skoncentrowane i ograniczone czasowo, na przykład psychoterapię interpersonalną.

Psychoterapia może dotyczyć konkretnych form diagnozowalnych zaburzeń psychicznych, ale również codziennych problemów z zarządzaniem lub utrzymaniem relacji interpersonalnych lub realizacją osobistych celów. Terapia może mieć miejsce przed, w trakcie lub po farmakoterapii (np. przyjmowaniu leków psychotropowych).

Psychoterapie można klasyfikować na wiele różnych sposobów. Możemy wyróżnić te oparte na modelu medycznym i te oparte na modelu humanistycznym. W modelu medycznym klient jest postrzegany jako osoba chora, a terapeuta wykorzystuje swoje umiejętności, aby pomóc mu powrócić do zdrowia. Przykładem takiego podejścia jest rozpowszechnione stosowanie DSM-IV, Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych w Stanach Zjednoczonych. Z kolei model humanistyczny lub niemedyczny dąży do odepatologizowania kondycji ludzkiej. Terapeuta stara się stworzyć relacyjne środowisko sprzyjające doświadczalnemu uczeniu się i pomaga budować pewność siebie klienta w jego naturalny proces, co prowadzi do głębszego zrozumienia samego siebie. Terapeuta może postrzegać siebie jako facilitatora/pomocnika.

Innym podziałem jest rozróżnienie pomiędzy indywidualnymi sesjami terapeutycznymi, a terapią grupową, w tym terapią dla par i terapią rodzin.

Terapie czasami klasyfikuje się również według ich czasu trwania; niewielka liczba sesji przeprowadzanych przez kilka tygodni lub miesięcy może być klasyfikowana jako terapia krótkoterminowa, podczas gdy terapia, w której regularne sesje odbywają się przez lata, może być klasyfikowana jako terapia długoterminowa.

Niektórzy terapeuci rozróżniają bardziej „odkrywające” (lub „głębokie”) podejścia i bardziej „wspierające” psychoterapie. Odkrywająca psychoterapia podkreśla ułatwianie klientowi zrozumienia źródeł ich trudności. Najbardziej znanym przykładem jest klasyczna psychoanaliza. Wspierająca psychoterapia natomiast podkreśla wzmacnianie mechanizmów radzenia sobie klienta i często dostarcza zachętę i porady, a także sprawdzenie rzeczywistości i ustawianie granic tam, gdzie jest to konieczne. W zależności od problemów i sytuacji klienta, bardziej wspierające lub bardziej odkrywające podejście może być optymalne.

Oto niektóre z najbardziej znanych i stosowanych:

Psychoterapia psychodynamiczna: Pochodząca od Freuda, skupia się na niewyrażonych konfliktach i niewyrażonych uczuciach, które prowadzą do nieświadomego cierpienia. Szeroko stosowana jest terapia psychodynamiczna, która w mniejszym stopniu skupia się na interpretacji snów i wolnych skojarzeniach, a w większym na relacjach i doświadczeniach pacjenta.

• Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT): Jest to podejście skoncentrowane na rozpoznawaniu i zmianie negatywnych wzorców myślenia, które prowadzą do niezdrowych zachowań. CBT jest szczególnie skuteczne w leczeniu zaburzeń lękowych, depresji i zaburzeń odżywiania.
• Terapia humanistyczna: Podejście to skupia się na możliwościach i potencjale człowieka. Terapeuci humanistyczni, tak jak Carl Rogers, skupiają się na empatii, bezwarunkowym pozytywnym nastawieniu i prawdziwości jako kluczowych elementach terapii. Terapia skoncentrowana na osobie i terapia Gestalt to przykłady podejścia humanistycznego.
• Terapia systemowa (rodzinna): Ta forma terapii skupia się na systemach, w których żyjemy, takich jak rodzina czy społeczność. Zakłada, że nasze problemy wynikają z nierównowagi lub dysfunkcji w tych systemach, a nie z naszych indywidualnych problemów.
• Terapia skoncentrowana na schematach: Jest to relatywnie nowa forma terapii, która integruje elementy terapii poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej, humanistycznej i innych podejść. Skupia się na identyfikacji „schematów” – trwałych i nieadaptacyjnych wzorców myślenia, które pacjent nabył w dzieciństwie i które wpływają na jego obecne zachowanie.
• Terapie trzeciej fali: Są to terapie, które skupiają się na kontekście i funkcjach myśli, zamiast na ich treści. Zalicza się tu na przykład Terapię Akceptacji i Zaangażowania (ACT), Dialektyczną Terapię Behawioralną (DBT) oraz Terapię Skoncentrowaną na Właściwościach (MBCT).
• Psychoterapia interpersonalna (IPT): To krótkoterminowy nurt terapeutyczny, który skupia się na poprawie komunikacji i relacji interpersonalnych pacjenta. Jest często stosowany w leczeniu depresji i innych zaburzeń nastroju.
• Psychoterapia psychodynamiczna krótkoterminowa (STPP): To skondensowana forma terapii psychodynamicznej, która koncentruje się na bieżących problemach pacjenta, a nie na przeszłych doświadczeniach. Stosuje się ją zazwyczaj, gdy pacjent ma konkretny problem, który można skutecznie rozwiązać w krótkim czasie.
• Psychoterapia Jungowska: Ta forma terapii, stworzona przez Carla Junga, skupia się na zdobyciu głębszego zrozumienia samego siebie poprzez badanie nieświadomości. Terapia jungowska często wykorzystuje sny, sztukę i mitologię jako narzędzia do odkrywania nieświadomej psychiki pacjenta.
• Terapia ekspozycyjna: Jest to forma terapii poznawczo-behawioralnej, która koncentruje się na pomocy pacjentom w konfrontacji z sytuacjami, które wywołują lęk lub strach. Jest szczególnie skuteczna w leczeniu zaburzeń lękowych, takich jak PTSD i fobia społeczna.
• Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): To forma terapii poznawczo-behawioralnej, która została opracowana specjalnie dla osób z zaburzeniem osobowości borderline. DBT uczy pacjentów umiejętności radzenia sobie ze stresem, regulowania emocji i poprawiania relacji interpersonalnych.
• Terapia skoncentrowana na emocjach (EFT): Podejście to zakłada, że emocje są kluczowe dla tożsamości jednostki i są użyteczne dla zdrowego funkcjonowania. EFT pomaga pacjentom zrozumieć i lepiej zarządzać swoimi emocjami.
• Terapia pozytywna: Jest to podejście skoncentrowane na rozwoju pozytywnych cech, jak siła charakteru, wdzięczność, nadzieja, a nie tylko na radzeniu sobie z problemami. Terapia pozytywna jest często stosowana w kontekście psychologii pozytywnej.
• Terapia narracyjna: Ten nurt skupia się na znaczeniu, które pacjenci nadają swoim doświadczeniom, zamiast skupiać się na diagnozie czy problemach. Terapia narracyjna pomaga pacjentom przepisać swoje „historTerapia poznawczo-analityczna (CAT): Ta forma terapii integruje idee z psychoanalizy i terapii poznawczo-behawioralnej w celu pomocy pacjentom zrozumieć swoje wzorce zachowań i myśli, a następnie je zmienić.
• Psychoterapia egzystencjalna: Ta forma terapii koncentruje się na podstawowych pytaniach egzystencjalnych, takich jak sens życia, wolność, samotność i śmierć. Terapia egzystencjalna pomaga pacjentom zmierzyć się z tymi trudnymi tematami w celu lepszego zrozumienia siebie i swojego miejsca w świecie.
• Terapia Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR): EMDR jest stosowany głównie w leczeniu PTSD. Technika ta polega na skierowaniu pacjenta do przypomnienia sobie traumatycznego zdarzenia, podczas gdy terapeuta prowadzi oczy pacjenta w rytmicznym wzorze.
• Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach: Jest to krótkoterminowe podejście terapeutyczne, które skupia się na poszukiwaniu konkretnej zmiany w życiu pacjenta, zamiast na zrozumieniu problemów leżących u ich podłoża.
• Terapia poprzez sztukę: Ta forma terapii polega na wykorzystaniu twórczej ekspresji (np. rysunku, malowania, rzeźby) jako formy komunikacji między pacjentem a terapeutą.

Każdy z tych nurtów ma swoje unikalne cechy i podejście do leczenia, a wybór odpowiedniego nurtu zależy od wielu czynników, w tym od indywidualnych potrzeb i preferencji pacjenta, jak również specyfiki problemu, z którym pacjent się boryka.