Anoreksja – Jadłowstręt psychiczny- psychoterapia, leczenie, pomoc psychologiczna, co na to psychoterapeuta?

Co to jest anoreksja?

Jadłowstręt psychiczny (anoreksja z greki. anorexia nervosa: „brak, pozbawienie”, orexis = „apetyt”) to zaburzenie odżywiania, które  charakteryzujące się znacznie obniżoną masą ciała, wywołane celowo i/ lub wspierane przez samego pacjenta, w celu utraty wagi lub zapobiegania przybieraniu na wadze. Najczęściej występuje u dziewcząt. Wielu ekspertów uznaje to za formę samookaleczenia. W anoreksji występuje patologiczne pragnienie utraty wagi, któremu towarzyszy silny lęk przed otyłością. Pacjent ma zniekształcone postrzeganie swojego wyglądu fizycznego i ciągle nieustającą obawę przed przybraniem na wadze, nawet jeśli nie jest to faktycznie obserwowane. Wiele pacjentek to młode kobiety, które charakteryzują się obsesją na punkcie wizerunku ciała (myślą, że są „grubie”),

Oprócz anoreksji psychicznej opisuje się także:

• Anoreksje pierwotną , która jest utratą apetytu związaną z dysfunkcją hormonalną, patologią neurologiczną, nowotworami złośliwymi itd.
• Anoreksję polekową, która jest spowodowana przyjmowaniem specjalnych leków anoreksogennych w celu zmniejszenia masy ciała lub efektem ubocznym innych leków (antydepresantów, psychostymulantów, antagonistów hormonów itp.).

Warto tu jeszcze przy okazji wspomnieć o hiporeksji, która jest zmniejszeniem apetytu związanym ze starzeniem się (dotyka ok. 60%.osób powyżej 65 roku życia) Oba te stany powodują niedożywienie i nie są zdrowe z powodu występowania braków pewnych składników odżywczych, takich jak witaminy.

Anoreksja – historia

Ten obraz jest reprodukcją dwóch grafik wykonanych w latach 1866 i 1870 (autor nieznany). Przedstawia pannę A, bezimienną pacjentkę Williama Withey Gulla, przed i po leczeniu jadłowstrętu psychicznego (anoreksji). Gull wykorzystał te obrazy do zilustrowania swojej pracy z 1873 r. „Anorexia Nervosa ( Anorexia Hysterica)”, w której opisano jadłowstręt psychiczny i który jako pierwszy ustalił nazwę tego schorzenia.

W dawnych czasach było wiele przypadków jadłowstrętu psychicznego z powodów religijnych, a liczba ta zaczęła się nasilać około XIII wieku. Choć jako chorobę zaburzenie to zaczęto traktować dopiero w XIX wieku, to przypadki głodzenia się były już znacznie wcześniej opisywane. Asceza polegająca na głodzeniu się stała się bardzo popularna wśród zakonnic i mniszek. Ten sposób życia przyciągał pochwały i szacunek. Odmawiając  jedzenia, kobiety były w stanie zajmować ważniejszą pozycję w społeczeństwach patriarchalnych. Jedną z najbardziej znanych świętych anorektyczek, była Katarzyna ze Sieny (od 16 roku życia spożywała tylko chleb, surowe warzywa i wodę, a w wieku 25 lat przestała jeść praktycznie wogóle). Rytualne głodzenie się nie było tylko domeną religii katolickiej, występowało praktycznie w większości kulturach.

Z drugiej strony pogląd medyczny na temat anoreksji jako choroby zaczął się wyłaniać od końca XVII wieku. W 1689 r. lekarz Jakuba II, Richard Morton, opisał przypadek jadłowstrętu psychicznego pierwszy raz jako chorobę.  Natomiast w 1874, lekarz królowej Wiktorii, William  Withey Gull nazwał jadowstręt „anoreksją psychiczną” (anorexia nervosa).

Od drugiej połowy XIX wieku anoreksja występowała bardzo często wśród dzieci z klasy średniej w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Francji. W naszych czasach pod koniec XX wieku badacze zaczęli odnotowywać masowe przypadki anoreksji wśród klas wyższych i średnich w krajach zachodnich. Przyczyną nerwicy związanej ze spożywaniem pokarmu była chęć schudnięcia, zwłaszcza wśród młodych kobiet. Anoreksji społecznej często towarzyszy bulimia.

Objawy i komplikacje przy anoreksji

Za mentalnością kontrolowania diety i nadmiernej kontroli nad własnym ciałem kryje się chroniczny lęk, a same zaburzenia odżywiania mają charakter podobny do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

Anoreksja jest jedną z najbardziej śmiertelnych chorób wśród zaburzeń psychiatrycznych, a ostateczny wskaźnik śmiertelności wynosi około 5% -20%. Głównymi przyczynami zgonów są infekcje i zaburzenia rytmu serca spowodowane skrajnym niedożywieniem. Samobójstwo jest mniej prawdopodobne, to jest bardziej prawdopodobne przy bulimii (bulimia nervosa).  Pacjenci z anoreksją mają lepszy obraz siebie, większe poczucie samokontroli, a co z tym idzie większe zadowolenie z siebie, niż  pacjenci z bulimą. Przypadki prób samobójczych, są statystycznie mniejsze, a gdy  sie przydarzają są one powiązane, ze współistniejącą depresją.

Główne komplikacje anoreksji to problemy zarówno psychiczne jak i fizjologiczne:

• ekstremalna utrata wagi;
• brak miesiączki;
• u kobiet niski poziom estrogenów u mężczyzn niski poziom testosteronu;
• zwiększona aktywność;
• nadpobudliwość;
• zaburzenia snu;
• objawy depresyjne;
• rosnące zainteresowanie jedzeniem… często zbieranie informacji kulinarnych;
• obsesyjne myślenie;
• spada poziom kontroli nad emocjami;
• brak zainteresowania różnymi rzeczami;
• utrata radości;
• samookaleczenia;
• żółte plamy na dłoniach i stopach (hiperkarotenemia);
• obniżone ciśnienie krwi;
• hipotermia;
• bradykardia;
• zaparcia;
• bóle brzucha;
• niedokrwistość;
• nieprawidłowy metabolizm elektrolitów;
• powikłania płucne: spontaniczna odma, odma śródpiersia, zapalenia płuc;
• naruszenie struktury paznokci;
• osteoporoza;
• niedoczynność tarczycy;
• zawroty głowy lub omdlenia;
• osteoporoza i częste patologiczne złamania kości;
• zmniejszenie masy mózgu;
• niebieskawe odbarwienie palców;
• przerzedzające się, łamiące lub wypadające włosy;
• odwodnienie;
• opuchlizna rąk lub nóg;
• brak emocji;
• wycofanie społeczne;
• drażliwość;
• zmniejszone zainteresowanie seksem;
• zanik mięśnia sercowego charakteryzujący się zmniejszeniem wskaźnika masy i objętości lewej komory.

Oprócz wyżej opisanych objawów, ekstremalna utrata wagi i drażliwość powodują również pogorszenie się relacji z otoczeniem, co jest zwykle poważnym problemem, noszącym inne psychiczne następstwa.

Anoreksja – zaabsorbowanie wyglądem i jedzeniem

Z kolei zaabsorbowanie jedzeniem i wyglądem przy anoreksji może przybierać różne, które skutkują kolejnymi psychicznymi i społecznymi problemami, wśród nich można wyróżnić kilka typowych zachowań:

• Przykrywanie się wieloma warstwami ubrań.
• Pasja do tematów związanych z jedzeniem: nagłe zainteresowanie gotowaniem, zbieranie przepisów, przeglądanie książek kucharskich, zamiłowanie do gotowania i przygotowywania wystawnych posiłków dla bliskich i przyjaciół bez samodzielnego udziału w posiłku.
• Zainteresowanie różnymi dietami.
• Wymyślanie wymówek, aby nie jeść.
• Jedzenie tylko kilku konkretnych „bezpiecznych” pokarmów o niskiej zawartości tłuszczu i małej kaloryczności.
• Przyjęcie ścisłej diety.
• Przyjęcie racjonalizowanych rytuałów dietetycznych.
• Wypluwanie jedzenia po przeżuciu go.
• Niechęć do publicznego jedzenia.
• Kłamanie o ilości zjedzonego pożywienia.
• Częste i długie wizyty w łazience czy nadmierne ćwiczenia poza domem.
• Narzekanie na bycie grubym.
• Częste pomijanie posiłków.
• Odmawianie jedzenia.
• Zaprzeczanie głodowi.
• Strach przed przybraniem na wadze, który może obejmować powtarzające się ważenie lub mierzenie ciała.
• Częste przeglądanie się w lustrze w poszukiwaniu dostrzeganych wad.

Czy to już anoreksja? – diagnozowanie

W przypadku DSM jadłowstręt psychiczny jest diagnozowany, gdy spełnione są następujące cztery elementy.

1. Odmowa utrzymania minimalnej lub wyższej niż normalnej wagi dla wieku i wzrostu.
2. Silny strach przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet jeśli w przypadku niedowagi.
3. Zaburzenia odczuwania masy ciała lub sylwetki, nadmierny wpływ masy ciała lub sylwetki na samoocenę lub zaprzeczenie znaczenia obecnej niedowagi.
4.  W przypadku kobiet brak co najmniej trzech kolejnych cykli miesiączkowych.

Rozwój anoreksji

Można wyróżnić kilka kolejnych etapów rozwoju choroby:

• Dysmorfofobia – dominują myśli o własnej niższości i niższości z powodu wyglądu. Etap ten charakteryzuje się przygnębieniem, pogorszonym  nastrojem, niepokojem, długotrwałym oglądaniem się w lustrze. W tym okresie pojawiają się pierwsze próby ograniczania się w jedzeniu, poszukiwanie idealnej diety.
• Początek właściwej anoreksji – utrata wagi o 20-30%, czemu towarzyszy euforia i zaostrzenie diety „aby schudnąć jeszcze więcej”. Jednocześnie pacjent aktywnie przekonuje siebie i otoczenie, że nie ma apetytu i wyczerpuje się dużym wysiłkiem fizycznym. Z powodu zniekształconej percepcji swojego ciała pacjent nie docenia stopnia utraty wagi. Zmniejsza się objętość płynów krążących w organizmie, co powoduje następstwa fizjologiczne. Towarzyszyć temu może uczucie chłodu, suchość skóry i łysienie. Innym objawem jest zatrzymanie cyklu miesiączkowego u kobiet oraz spadek libido i spermatogenezy u mężczyzn. Zaburzona jest również funkcja nadnerczy. Z powodu aktywnego rozpadu tkanek apetyt jest tłumiony.
• Kacheksja to okres nieodwracalnej dystrofii narządów wewnętrznych (po około 18 miesiącach). W tym okresie utrata wagi sięga 50% lub więcej wobec prawidłowej wagi. Zaburzona jest równowaga wodno-elektrolitowa, a poziom potasu w organizmie jest bardzo niski. dotarcie tak daleko jest zwykle nieodwracalne. Zmiany dystroficzne prowadzą do nieodwracalnego zahamowania funkcji wszystkich układów i narządów oraz do  śmierci.

Anoreksja – leczenie, psychoterapia

Leczenie anoreksji jest dużym wyzwaniem, ponieważ osoby te cenią siebie za bycie szczupłym, dążą zwykle do utrzymania kontroli nad wagą ciała, a co z tym idzie, bardzo opierają się zmianom.   W leczeniu anoreksji kluczowymi elementami, są poprawa kondycji fizycznej oraz psychoterapia. Farmakoterapia jest co najwyżej uzupełnieniem innych rodzajów psychoterapii. Nieodłącznymi elementami leczenia są rehabilitacja żywieniowa oraz zabiegi mające na celu przywrócenie masy ciała.

Leczenie jadłowstrętu psychicznego obejmuje trzy główne obszary:

• Przywrócenie osoby do zdrowej wagi.
• Leczenie zaburzeń psychicznych związanych z chorobą.
• Zmniejszenie lub wyeliminowanie zachowań lub myśli, które pierwotnie prowadziły do ​anoreksji.

Psychoterapia ma w tym przypadku różne funkcje, z jednej strony powinna skupić się na behawioryźmie skupiając się na obecnym stanie i poprawie stanu fizycznego. Z drugiej strony celem psychoterapii powinno być korygowanie zniekształconych form poznawczych w postaci postrzegania siebie jako grubego, określania własnej wartości wyłącznie w oparciu o obraz własnego ciała oraz głębokie poczucie niesprawności i niższości.

Praca z wybranym psychoterapeutą, zwykle przybiera kilka faz:

• W początkowej fazie leczenia psychoterapią pacjenci z anoreksją mają tendencję do bycia oderwanym od rzeczywistości, często są wyczerpani i intelektualizują różne objawy. Kluczowym elementem terapii w tym miejscu powinna być restrukturyzacja poznawcza, jest to spowodowane tym, że świat wewnętrzny takich pacjentów funkcjonuje według skomplikowanych i pozbawionych emocji reguł i wytycznych.
• W kolejnej fazie psychoterapia skupia się na korygowaniu wadliwych wzorców myślowych. Przykładowo:
  • „​​utrata wagi jest dobra”
  • „przybieranie na wadze jest złe”
  • „jest dobre i złe jedzenie”
  • „chudy jest bardziej popularny”
  • „bycie szczupłym to sukces”.
• Kolejne etapy leczenia psychoterapeutycznego, to etapy, w których zaczyna się faza głębszego wglądu, bada się różne czynniki, które przyczyniły się do powstania zaburzenia. W przypadku przybrania na wadze podkreśla się korzystne tego efekty, np. odzyskanie przyjaciół, poprawę kondycji fizycznej itd. Zaczyna się również praca z pacjentem nad przezwyciężeniem obsesyjno-kompulsywnego stylu osobowości.

Dietetyka żywieniowa u pacjentów z jadłowstrętem psychicznym jest ważną częścią ich leczenia. W chronicznym głodzie zmniejsza się zapotrzebowanie na energię, dlatego zwiększanie kaloryczności warto zrobić pod opieką dietetyka. Istnieje kilka schematów zwiększania odżywiania, których przestrzeganie gwarantuje brak skutków ubocznych i powikłań w postaci obrzęków, zaburzeń przemiany mineralnej, uszkodzeń narządów trawiennych.