PTSD – zespół stresu pourazowego (objawy i leczenie)- psychoterapia, leczenie, pomoc psychologiczna, co na to psychoterapeuta?

Co to jest PTSD?

Zespół stresu pourazowego to ciężki stan psychiczny, który pojawia się w wyniku pojedynczego lub powtarzającego się zdarzenia, które ma bardzo silny negatywny wpływ na psychikę jednostki ((wojna, klęski żywiołowe, wypadki, przestępstwa, nadużycia itp.). Traumatyczny charakter zdarzenia jest ściśle związany z poczuciem własnej bezradności z powodu niemożności skutecznego działania w sytuacji niebezpiecznej.

W PTSD, przez ponad miesiąc po urazie psychicznym, utrzymuje się grupa charakterystycznych objawów, takich jak ponowne przeżywanie psychopatologiczne (retrospekcje), unikanie tego, co może aktywować wspomnienia traumy, koszmary senne i wysoki poziom lęku. Czasami pojawiają się reakcje dysocjacyjne i amnezja (brak pamięci o traumatycznym wydarzeniu). Objawy PTSD mogą pojawić się natychmiast po traumie lub wiele lat po traumatycznym wydarzeniu. PTSD może prowadzić do problemów takich jak depresja,zaburzenia lękowe uogólnione, ataki paniki, uzależnienia, zachowania samobójcze, agresywność.

PTSD może rozwinąć się w każdym wieku, ryzyko powstania PTSD zależy od ciężkości urazu, kontekstu sytuacji, psychologicznych i biologicznych (w tym genetycznych) predyspozycji jednostki.

PTSD prowadzi do upośledzenia funkcjonowania mózgu, układu nerwowego [⇨] i hormonalnego [⇨] i czasami może mieć negatywny wpływ na zdrowie fizyczne człowieka [⇨] .

Definiowanie i diagnozowanie  PTSD

Po wojnie w Wietnamie oprócz znanych już objawów nerwic opisano również występowanie uzależnień u osób, które wcześniej brały udział w działaniach wojennych. Według statystyk objawy pourazowe pojawiły się u 700 000 amerykańskich weteranów tej wojny. W tym samym okresie ruch feministyczny w USA zwrócił uwagę opinii publicznej na fakt, że kobiety będące ofiarami napaści na tle seksualnym wykazywały te same objawy, co weterani wojny wietnamskiej. Badania nad tym problemem doprowadziły do ​​tego, że w nowej wersji Podręcznika diagnostyczno-statystycznego zaburzeń psychicznych (DSM) wprowadził termin „nerwica urazowa”. W 1968 roku termin ten został zastąpiony terminem „zespół stresu pourazowego” (Post Traumatic Stress Disorder, PTSD). Jednocześnie w wersji DSM-IV zaburzenie pourazowe traktowano jako zaburzenie lękowe, a w DSM-5 stworzono dla niego osobną kategorię.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD) również uwzględniono ten termin jest ono klasyfikowane jako zaburzenie nerwicowe F4, wśród których F43 zalicza się do „ciężkich zaburzeń reakcji na stres i przystosowania”, a F43.1 przyporządkowuje się do PTSD.

Kilka przykładów traumy:

• trauma wojenna;
• poważne wypadki samochodowe, katastrofy lotnicze, wypadki na łodzi;
• wypadek przemysłowy;
• klęska żywiołowa;
• rozbój;
• strzelanina;
• gwałt, kazirodztwo, wykorzystywanie dzieci;
• branie zakładników i porwanie;
• przemoc, polityczne tortury;
• śmierć bliskich;
• zatrucie;
• operacje chirurgiczne;
• długotrwała ciężka choroba;
• PTSD może również wystąpić u osób, które zostały zmuszone do użycia przemocy, na przykład poprzez udział w morderstwie lub torturach;
• dziwne i przerażające doznania doświadczane w stanie ” bad tripu ” w wyniku przyjmowania substancji psychoaktywnych z grupy psychedelicznej (nawet stosowanie kannabinoidów może prowadzić do wystąpienia zespołu stresu pourazowego, zwłaszcza jeśli te były stosowane jednocześnie z alkoholem lub jeśli jest to pierwsze tego typu doświadczenie dla osoby);
• uwięzienie;
• status uchodźcy.

Przesłanką diagnozy jest posiadanie doświadczeń z silnym lękiem. Rozpoznanie stawia się głównie na podstawie obecności lub braku objawów opisanych w następnym akapicie.

Jakie objawy ma zespół stresu pourazowego PTSD?

Następujące trzy objawy są podstawowymi objawami współczesnej diagnozy PTSD, warunkiem jest, by te objawy utrzymywały się przez ponad miesiąc po zdarzeniu z intensywnym lękiem, strachem, bezradnością lub przerażeniem (nie muszę jednak wystąpić natychmiast, mogą pojawić się później). Jeśli objawy trwają krócej niż 1 miesiąc, jest to ostre zaburzenie stresowe.

• Objawy nadmiernej czujności, takie jak lęk i bezsenność z powodu niestabilności psychicznej.
• Skłonność do unikania przeszkód, które spowodowały traumę i podobnych rzeczy.
• Ponowne doświadczenie (flashback) związane z niektórymi lub wszystkimi wypadkami, incydentami, świadkami przestępstw itp.

Tendencja do unikania / zapominania wspomnień przed i po incydencie, powoduje przede wszystkim utratę szczęścia, apatię, zmniejszenie zainteresowania rzeczami, utrata konstruktywnego wizerunku przyszłości, niepełnosprawność fizyczną, zaburzenia motoryki fizycznej itp. często w przypadku małych dzieci dochodzi do paraliżu emocjonalnego.

Amerykański psychiatra Harry Stacka Sullivan w latach 30, sformułował zaś następujące objawy:

• Doświadczenie psychicznych obrazów, myśli lub niepokojących snów związanych z traumatycznymi wydarzeniami. Nie można ich odeprzeć siłą żadnej woli.
• Wspomnienia wyglądają tak jakby traumatyczne wydarzenie, działo się właśnie teraz.
• Znaczny niepokój i niepokój fizyczny (duszność, zawroty głowy, kołatanie serca, pocenie się).
• Unikanie wszelkich przypomnień o traumie (myśli, ludzi, rozmów, czynności).
• Nie pamiętanie ważnych szczegółów dotyczących traumy.
• Posiadanie znacząco negatywnych przekonań i oczekiwań wobec siebie i innych
• Nieustanne negatywne emocje.
• Utrata zainteresowania zajęciami, które kiedyś sprawiały przyjemność.
• Poczucie oddzielenia od innych.
• Emocje są sparaliżowane (nie można doświadczać pozytywnych emocji, takich jak miłość itd).
• Wiera, że życie będzie krótsze niż pierwotnie się oczekiwało.
• Bezustanne uważnie na niebezpieczeństwo.
• Nerwowość i podekscytowanie (zaburzenia snu, sfrustrowanie, agresywność, lekkomyślność , autodestrukcyjność, niezdolność do koncentracji)

Aby zdiagnozować PTSD, oba poniższe dwa punkty muszą być spełnione.

1. Objawy utrzymują się od ponad miesiąca.
2. Muszą one mieć poważny wpływ na zdolność do normalnego funkcjonowania w domu, w pracy czy w sytuacjach społecznych.

Mechanizm zapisywania PTSD w pamięci

Mechanizm zapisywania traumatycznych informacji w pamięci różni się znacznie od zwykłych zdarzeń. W tym przypadku dochodzi do znaczących zakłóceń w normalnym schemacie przetwarzania napływających informacji przez mózg. W rezultacie w przyszłości coś, co choćby w niewielkim stopniu przypomina traumatyczne zdarzenie („ wyzwalacz”), automatycznie (na poziomie odruchu warunkowego) wywoła natychmiastową reakcję obronną całego organizmu, czasem bez zrozumienia tego, co dzieje się na poziom świadomości i własną reakcję na to. Jednocześnie ponowne przeżywanie traumatycznej pamięci będzie postrzegane jako realne niebezpieczeństwo, które ma miejsce „tu i teraz”, a nie w przeszłości. Ze względu na charakter przechowywania informacji o traumie w strukturach mózgu, traumatyczne wspomnienia (w przeciwieństwie do zwykłych wspomnień) pojawiają się niezależnie od chęci osoby, często w postaci retrospekcji (flashbacków) lub koszmarów sennych. Jednocześnie nie można przestać myśleć o wydarzeniu wysiłkiem woli. Wspomnienia traumatyczne nie są zmieniane przez nowe informacje. Na przykład w czasie wydarzenia ktoś mógł pomyśleć, że umrze. W przyszłości uświadamia sobie, że żyje i jest poza niebezpieczeństwem, ale gdy uaktywnia się traumatyczne wspomnienie, ponownie odczuwa intensywny strach, jakby groziła mu śmierć..

Nawet jeśli nic w obecnej sytuacji nie przypomina traumy, ciało nadal znajduje się w stanie przewlekłego stresu. Często na poziomie podświadomości jednostka postrzega każdą nową sytuację jako podobną do początkowej traumy. Potrafi nieświadomie odtworzyć te reakcje obronne, które miały miejsce w momencie początkowego urazu. Z tego powodu jego reakcje obronne stają się nieelastyczne i nieadekwatne w nowych warunkach. Stale wzmożona aktywność ośrodków emocjonalnych mózgu hamuje pracę świadomej części mózgu – utrudnia to kontrolowanie emocji i uniemożliwia osobie logiczną analizę sytuacji.

Okres pourazowy i rozwój PTSD

Okres, który następuje po traumatycznym wydarzeniu, ma często duże znaczenie dla dalszego rozwoju PTSD. W tym momencie znika bezpośrednie niebezpieczeństwo. Strach i objawy dysocjacji stają się mniej intensywne, a jednostka staje się świadoma tego, co się wydarzyło. Może się to okazać dodatkowym czynnikiem psychotraumatycznym, zwłaszcza jeśli nie ma pewności, że niebezpieczna sytuacja się nie powtórzy. W szczególności nasilenie PTSD może zależeć od następujących czynników:

• jak konsekwencje wydarzenia przyczyniają się do izolacji społecznej jednostki;
• świadomość szkód dla społeczności ofiary lub systemu wsparcia;
• masowość katastrofy;
• nieskuteczność akcji ratowniczych;
• niemożność uzyskania niezbędnych informacji;
• obecność wtórnych czynników psychotraumatycznych;
• nieodwracalność zmian i utrata nadziei na przywrócenie tego, co zostało utracone;
• trudność wyboru moralnego, gdy jest to konieczne do podjęcia ważnych decyzji;
• jak osoba retrospektywnie ocenia swoje zachowanie w czasie zdarzenia;
• utrata roli i statusu społecznego;
• stygmatyzacja, jakiej może doświadczyć ofiara przemocy;
• niszczenie znanego otoczenia społecznego, co zmusza ofiarę do przystosowania się do nowej sytuacji;
• niszczenie struktur zaprojektowanych w celu ochrony i ratowania ludzi;
• zakłócenie procesu usług normalnie świadczonych przez społeczność (np. elektryczność, woda, transport, łączność, grzebanie zmarłych.

W procesie uświadamiania sobie tego, co się wydarzyło, bardziej traumatycznymi wydarzeniami dla jednostki są te, które:

• powstały ze świadomego zamiaru (np. atak wojskowy, przemoc) – wywołują uczucie złości i utratę zaufania do ludzi;
• nastąpiło z powodu cudzego błędu (np. katastrofy spowodowane przez człowieka, błędy medyczne ) – takie zdarzenie wywołuje silne uczucie goryczy na myśl, że można było tego uniknąć;
• konsekwencje fizyczne – jest to nie tylko dodatkowy czynnik stresu, ale także stale przypomina osobie o traumatycznym wydarzeniu;
• brak wsparcia ze strony innych osób;
• negatywne reakcje innych osób, personelu medycznego i pracowników socjalnych na problemy osoby, która doświadczyła traumy (np. zaprzeczanie samemu faktowi traumy, zaprzeczanie związku traumy i cierpienia, obwiniania ofiary, odmowy udzielenia pomocy);
• wtórna traumatyzacja może wiązać się z nadopiekuńczością wobec ofiary, która odgradza ją od świata zewnętrznego i życia codziennego;
• konieczność złożenia zeznań i stawienia się w sądzie – zmusza to osobę do przypomnienia sobie traumatycznego epizodu we wszystkich szczegółach;
• wzbudzanie poczucia winy – analizując to, co się wydarzyło, człowiek zawsze znajduje coś, co mógł zrobić inaczej. Istnieje również tak zwana „wina ocalałego”, kiedy człowiek czuje się winny, że przeżył, podczas gdy inni zginęli; ocalały odczuwa ciężar nieznośnej odpowiedzialności .

Przekonania o świecie, a PTSD?

Subiektywny wpływ psychologiczny zdarzenia traumatycznego jest również związany ze stopniem, w jakim zdarzenie to zakłóca podstawowe przekonania osoby o świecie i o sobie, które w psychologii często określa się mianem „podstawowych złudzeń ”. Te iluzje pomagają osobie chronić się przed uczuciem niepokoju przed możliwymi niebezpieczeństwami:

• Iluzja własnej nieśmiertelności – zwykle przed doświadczeniem traumy człowiek nie wierzy na poziomie podświadomości, że kiedykolwiek będzie musiał umrzeć. Doświadczenie zagrożenia życia może radykalnie zmienić wyobrażenia człowieka o otaczającym go świecie, zaczyna wydawać się chaotyczny, nieprzewidywalny i niebezpieczny.
• Wiara w sprawiedliwy świat – człowiek podświadomie wierzy, że wszystko, co dzieje się na świecie, jest rozsądne, uporządkowane i sprawiedliwe („każdy dostaje to, na co zasługuje”). Trauma całkowicie niszczy to przekonanie, a człowiek nieustannie ma bolesne myśli o niesprawiedliwości tego, co mu się przydarzyło, lub obsesyjne pytania o to, co było jego winą i dlaczego mu się to przydarzyło.
• Iluzja własnej nieomylności – osoba początkowo uważa się za silną i zdolną zawsze działać poprawnie. Po przeżyciu traumy traci szacunek do siebie i wyrzuca sobie, że nie jest w stanie zachowywać się tak, jak było to konieczne [46] .

Statystyki dotyczące PTSD?

Trauma psychologiczna prowadzi do rozwoju PTSD w około 25-35% przypadków. Około 60% osób, które przeżyły traumę, nadal cierpi na znaczące objawy PTSD rok po urazie. Szacuje się, że w populacji ogólnej około 7-10% osób ma objawy PTSD.

Amerykański Komitet ds. Weteranów zorganizował badanie, w którym zbadano historie 4800 żołnierzy wojskowych (zarówno mężczyzn, jak i kobiet), a badacze wybrali do porównania „pary” osób różnej płci, które były do ​​siebie najbardziej podobne pod względem różnych parametrów. Na początku badania żaden z tych mężczyzn i kobiet nie miał PTSD. Przeprowadzono z nimi trzy wywiady, w latach 2001-2003, 2004-2006 oraz 2007-2008. Przynajmniej raz byli w podróży służbowej w Iraku lub Afganistanie. Podczas badania 6,1% mężczyzn i 6,7% kobiet rozwinęło PTSD.

Leczenie zespołu stresu pourazowego PTSD

Leczenie PTSD obejmuje zwykle zarówno psychoterapię, jak i farmakologię. Często stosuje się kombinację różnych metod terapeutycznych, ponieważ PTSD jest złożonym zaburzeniem, które objawia się jednocześnie na poziomie psychologicznym, biologicznym i społecznym. Wyleczenie może być całkowite, ale czasami poszczególne objawy stają się przewlekłe. Pozytywnym skutkiem PTSD jest czasami rozwój osobisty w okresie zdrowienia po urazie.

W przypadku psychoterapii:

• Traumatyczne doświadczenie, które spowodowało PTSD, jest niezwykle bolesne i trudne. Dlatego ważne jest, aby terapeuta potrafił wczuć się w cierpienie i ból pacjenta (np. „Miałeś naprawdę ciężkie doświadczenie, do tej pory dawałeś z siebie wszystko”).
• Pacjenci często uważają objawy PTSD za swoją słabość. Dlatego ważne jest wyjaśnienie, że PTSD jest stanem, który może wystąpić u każdego.
• Przydatne jest również zmniejszenie poczucia wyrzutów sumienia, mówiąc pacjentowi, który obwinia się za przyczynę zdarzenia, „Nie jesteś zły (bo sprawca jest zły)”.

Leczenie PTSD powinno opierać się na podejściu opartym na współpracy z różnorodnymi interwencjami i wsparciem. Ważne jest przestrzeganie następujących zasad:

Przyjmuje się podstawowe założenia dotyczące leczenia:

• Leki należy przepisywać ściśle według wskazań i przez możliwie najkrótszy czas.
• Psychoterapia powinna rozpocząć się jak najszybciej po wystąpieniu traumy psychicznej.
• Potrzebne jest również wsparcie społeczne chorego.
• Farmakoterapię PTSD należy zawsze łączyć z psychoterapią.

Badania pokazują, że psychoterapia, zwłaszcza terapia poznawczo-behawioralna, może być skuteczna w leczeniu PTSD. W przypadku innych paradygatów  psychoterapii nie ma obecnie dowodów na skuteczność, ale nie oznacza to, że nie działają; brak dowodów jest po prostu konsekwencją tego, że nie zostały one poddane rygorystycznej weryfikacji naukowej.

W większości przypadków głównym celem terapii jest wyeliminowanie objawów PTSD. Jednak objawy i zachowania związane z zaburzeniami współwystępującymi (np. uzależnieniami lub problemami z myślami samobójczymi) są czasami pierwszymi, którymi należy się zająć. Niekiedy konieczna jest praca nad stresem związanym z problemami chwili obecnej, co może spowodować dalsze pogorszenie stanu pacjenta lub uniemożliwić rozpoczęcie terapii. W niektórych przypadkach członkowie rodziny i inne znaczące osoby muszą zostać włączone do procesu terapeutycznego, jeśli problemy w związku niekorzystnie wpływają na manifestację objawów PTSD.

Wybór rodzaju terapii leczniczej powinien być dokonany z uwzględnieniem potrzeb pacjenta, a także jego możliwości i preferencji, warto również we wstępnych konsultacjach z wybranym terapeutą zapoznać się z jego podejściem do terapii.

W PTSD często stosuje się kombinację różnych terapii. Wynika to ze złożoności zjawiska PTSD jako zaburzenia, które manifestuje się jednocześnie na poziomie psychologicznym, biologicznym i społecznym. Psychoterapia PTSD może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.

Choroby współistniejące do PTSD

W większości przypadków (poza łagodną postacią PTSD) na pewnym etapie pojawiają się inne zaburzenia psychiczne (tzw. współwystępowanie):

• Depresja występuje u około połowy z PTSD.
• Zaburzenie lękowe z napadami paniki. Zwykle w PTSD ataki paniki pojawiają się pod wpływem traumatycznych wyzwalaczy, ale u niektórych pacjentów lęk może się uogólnić, w którym to przypadku napady paniki mogą wystąpić w sytuacjach, które nie mają nic wspólnego z doznaną traumą.
• Uzależnienia, które wiążą się z dążeniem pacjenta do zmniejszenia nasilenia objawów pourazowych.
• Zachowania samobójcze.
• Choroby psychosomatyczne.
• Problemy seksualne. Zmniejszony popęd seksualny jest szczególnie powszechny u ofiar napaści na tle seksualnym. Ale w niektórych przypadkach wręcz przeciwnie, intensywna aktywność seksualna staje się dla nich rodzajem uzależnienia.
• Fobia społeczna
• Aspołeczność: objawy PTSD ( fobia społeczna , drażliwość, wybuchy gniewu, zmęczenie i utrata zainteresowania komunikacją i różnymi czynnościami) mogą prowadzić do zerwania relacji z rodziną i przyjaciółmi, rozpadu rodziny, niemożności rozpoczęcia rodzina i przyjaciele. Są też problemy zawodowe. Prowadzi to do wykluczenia społecznego i marginalizacji , które z kolei nasilają objawy PTSD.
• Agresywność i zachowanie antyspołeczne.

PTSD charakteryzuje wysoki stopień współwystępowania. Był to jeden z powodów, dla których przez długi czas PTSD nie było uważane za odrębną jednostkę zaburzeń